İngiliz bir şirket, dişi yavruları öldüren, sıtma ve dang humması gibi hastalıkların yayılmasını sınırlayan 'kendi kendini kısıtlayan' bir gene sahip sivrisinekler üretiyor.
Guardian'ın haberine göre Oxford'un dışındaki bir sanayi bölgesinde bulunan şirketin AR-GE lideri Michal Bilski şunları söylüyor:
"Her slaytta 50 ila 100 arasında yumurta var ve hepsini enjekte etmek 15 dakikadan yarım saate kadar sürüyor. Normalde bir günde 500 ila 1.000'den fazla yumurta enjekte ederdik". Bilski, genetiği değiştirilmiş (GM / Türkçe kısaltmasıyla GDO) sivrisineklerin üretim sürecinin erken aşamalarından birini yürütüyor. Yumurtadan çıkan sineklerin sıtma, dang humması, Zika ve kendilerinin neden olduğu chikungunya gibi hastalıklarla mücadelede etkili olacağı umuluyor. Oxitec adlı şirket geçtiğimiz yıl, istilacı bir türün neden olduğu sıtmanın yeniden hortladğı Cibuti'de on binlerce GDO'lu sivrisineği serbest bıraktı. Gelişme, bu tür sivrisineklerin Doğu Afrika'da ilk, kıtada ikinci kez serbest bırakılmasıydı.
Bu, tropikal hastalık olan dang hummasıyla mücadele etmek için Florida ve Brezilya'da birden fazla değiştirilmiş sivrisinek serbest bırakılmasının ardından gerçekleşti. 'Malaria No More UK'nin strateji başkanı Lottie Renwick, bu sivrisineklerin sıtma bulaşı üzerindeki etkisinin önemli olabileceğine inanıyor ancak müdahalenin cibinlik ve enjeksiyon gibi diğer araçlarla birlikte çalışması gerektiğini de ekliyor. Sıtma dişi sivrisinekler tarafından bulaşan, beş-yaş altı çocuklar için hayati risk taşıyan bir hastalık. Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, 2023 yılında 83 ülkede tahmini 263 milyon sıtma vakası ve 597 bin ölüm meydana geldi.
Laboratuvarda, her yumurta DNA enjekte edildikten sonra, yetişkin olmaları için koşulların olgunlaştığı sıcak ve nemli bir odaya götürülüyor. Enjeksiyondan sağ çıkan yumurtaların %5-30'unun larvaya dönüşmesi dört veya beş gün sürüyor. Toplamda, bir yumurtanın yetişkin bir sivrisineğe dönüşmesi ise ortalama 14 gün sürüyor. Laboratuvarda üretilen sivrisinekler, normal hücresel süreçleri engelleyen yani "kendini sınırlayan" bir gen taşıyor: Yani çiftleşirlerse dişi yavrular ölüyor. Ancak ısırmayan erkek yavruların hayatta kalacağı ve diğer vahşi dişilerle çiftleşmeye devam edeceği açıklanıyor. Bu "dost sivrisineklerin" sürekli salınmasıyla daha fazla dişinin ölmesi, sivrisinek popülasyonu ve sıtma yayılımının büyük ölçüde azalması hedefleniyor.
Oxitec'teki bilim insanları ile sıtma ve sivrisinek uzmanları bu GDO'lu hayvanların güvenli olduğunu iddia ediyor. ABD Gıda ve İlaç Dairesi 2016'da ve ABD Çevre Koruma Ajansı 2022'de riski değerlendirdikten sonra sivrisineklerin insanlar veya çevre için bir tehdit oluşturmadığını bildirdi. Cibuti'de devam eden çalışmalardan henüz yayınlanmış bir sonuç yok ve Oxitec'in CEO'su Grey Frandsen, yapılması gereken çok iş olduğunu kabul ediyor.
"İstilacı türler üzerinde çalışıyoruz ancak sıtmayı bulaştıran birden fazla tür var. Sıtma mücadelesinde kesin bir çözüm yok". Şu anda, bu tür teknolojilere giden fonların çoğu uluslararası bağışçılardan ve hayırseverlerden geliyor. Trump yönetiminin USAID'i kapatmasıyla uluslararası insani yardım çalışmaları için manzara değişti.
Frandsen konu hakkında şunları söylüyor:
"Neler olduğunu ve bunun uluslararası sağlık topluluğu üzerindeki etkisinin farkındayız ancak parlamamızın zamanı geldi. Bu, yıkıcı araçlara en çok ihtiyaç duyulan zamandayız. Yeni teknolojilerin her zamankinden daha önemli bir rol oynaması gereken yer burası".
