BOTAŞ, doğalgaz alımında ağırlığı parası ödenen İran gazına (bin metreküp yaklaşık 490 dolar) veriyor. Uzmanlar, gerekli yatırımlar bir an önce tamamlanarak ucuz Azeri gazının tercih edilmesi gerektiğini belirtiyor. Aksi takdirde milyarlarca dolarlık zarar söz konusu. BOTAŞ, konuyla ilgili herhangi bir bilgilendirme yapmadı.
Türkiye Azerbaycan ile yıllık 6,6 milyar metreküp ve 15 yıl süreli (Mart 2011), İran ile de yıllık 10 milyar metreküp ve 25 yıl süreli (Ağustos 1996) doğalgaz alım anlaşması yaptı. Anlaşmalar gereği Türkiye (BOTAŞ), her yıl taahhüt ettiği asgari doğalgaz miktarını alması (Kontrat miktarının yüzde 75-80 civarı), satıcı ülkelerinde asgari miktar gazı teslim etmesi gerekiyor. Aksi halde kontratlarda yer alan ‘al ya da öde’ (take or pay) maddesi devreye giriyor. BOTAŞ, 2008 ve 2010 yıllarında Azerbaycan ve İran gazı için ‘al ya da ödeye’ düştü. BOTAŞ son yıllarda, boru hatlarının yetersizliği nedeniyle anlaşmalardaki asgari alım dışında, parası ödenen gazın geri alımına ağırlık veriyor.
BOTAŞ’ın ucuz Azeri gazını alamaması, eleştiri konusu oldu. Uzmanlara göre, başta Hanak ve Sivas olmak üzere diğer boru hattı güzergâhındaki kompresör istasyonları düzenli ve tam kapasite çalışmalı. Azeri doğalgazında asgari alım taahhüdünün üzerine çıkabilmek için yaklaşık 275 gün günlük sözleşme miktarını çekmek gerekiyor. Çünkü Azeri ve İran gazı aynı boru hattı üzerinden taşınıyor. Kısaca, ikisini birden çekebilmek için kendi iletim sistemindeki kısıtları ortadan kaldırmak gerekiyor.
Türkiye ve Azerbaycan arasında yapılan doğalgaz anlaşmasına göre Türkiye’nin, 45 dolardan doğalgaz alabilmesi için öncelikle asgari alım taahhüdündeki gaz miktarını çekmesi gerekiyor. Asgari miktar üzerindeki fazla gaz, kontrat miktarına kadar 45 dolardan alınacak. Uzmanlara göre bu çok avantajlı bir fiyat. Ancak önemli bir ayrıntı, ucuz gaz fiyatı asgari miktar çekildikten sonra gaz alımına devam edilirse geçerli. Aslında BOTAŞ, çok kısa bir dönem 45 dolarlık alım yaptı. sonra al ya ödeye düşünce alım durdu. Çünkü fazla alım mümkün olmadı. Ayrıca 2011 ve 2012 yılındaki asgari alım taahhütleri düşürülmüş ancak bu fiyatın orijinal anlaşmadaki miktardan sonra devam edeceği yürürlükte tutulmuştur. Dolayısıyla halen geçerli bir maddedir bu. Ancak İran ve Azerbaycan doğalgazı aynı hattan taşındığından (Doğudan gelen gaz) kompresör istasyonlarının sağlıklı çalışması gerekir. Fakat asgari alımlar ve al ya da ödeler nedeniyle boru hattı yetersiz kalıyor. Sıkıntı burada. Mutlaka ve çok acil altyapı hazır hale getirilip, ucuz doğalgaz alınmalı.
