"Graffiti devrimcidir," diyor, modern grafitinin doğum yeri olan New York’lu sanatçı Terrance Lindall "Ezilen ya da bastırılmış insanlar için bir çıkış gerekiyor, onlar da duvarlara yazıyorlar. Üstelik bunu yapmak için paraya gerek yok."
Meksika’da devrimci sanatın uzun bir geçmişi var. Özellikle Rivera, Orozco ve Siqueiros gibi sanatçılar, 20. yüzyılın başlarında yaptıkları dev duvar resimleriyle tanınmışlardı. Bu sanatçılar, kamusal alanlarda yaptıkları şaheserlerle Meksikalılarla kamuya açık ve herkesin kolayca ulaşabileceği bir görsel diyalog yaratmayı amaçlamışlardı.
Bugün, Meksikanın güneyindeki Oaxaca kentinde yeni bir sokak sanatı hareketi ortaya çıkıyor. Oaxaca kenti sokaklarında yürürken karşılabileceğiniz sanatın niteliği gerçekten dikkat çekici. Sokakta yürürken karşınıza çıkan işler sadece varolan boşlukları güzelleştirmek için doldurulmamış, pek çok çalışma keskin sosyo politik yorumlar içermekte. Bu resimler yoldan geçenlere politik baskı, yoksulluk, göç sorunu, yerli halkın problemleri ve çevre sorunları gibi hem Oaxaca’nın ve hem genel olarak Meksika’nın içinde bulunduğu sorunları hatırlatıyor. Ayrıca bu eserler sadece bunları göstermekle kalmayıp aynı zamanda bu sorunlara dair çözüm önerilerine dair vurgular yapıyor ve insanlara harekete geçmeleri için ilham verici özellikler taşıyor.
Tanınmış Meksika’lı grafiti sanatçısı Yescka grafitinin önemini şöyle açıklıyor:
Bu sanatın yeniden toplumla buluşması için bir girişim. Ben sanatın şu anda toplumdan uzak bir yerde durduğunu düşünüyorum. Çünkü müzeler, galeriler ve entellektüeller sınırlı bir kesime hitap ediyor. Ben sanatın herkes için olduğuna inanıyorum ve tam da bu nedenle biz insanların sanata temas etmeleri ve bu teması hergün yeniden yaşatmaları için bir bağ oluşturmaya çalışıyoruz.
Bir hareketin doğuşu
1981’den beri her yıl, Oaxaca’da okullar yaz tatili için kapandığında öğretmenler ücret artışı ve daha iyi eğitim materyalleri için greve giderler. Ne var ki, 2006 Haziran’ında vali tarafından grevi sona erdirmek üzere görevlendirilen polis güçleri şehrin merkezindeki öğretmenlerin grev çadırına gözyaşartıcı gazlar ve plastik mermilerle saldırdı. Olaylar sırasında pek çok kişi yaralandı.
Bu sert müdahale hükümet karşıtı büyük bir tepkiye yol açtı ve insanların öğretmenlerle dayanışma için sokağa dökülmesine neden oldu. Direniş çadırları yeniden inşa edildi ve kollektif kararlar alabilmek için genel meclisler kuruldu. Polis güçlerini ve hükümet yanlısı paramiliter grupları engellemek için kent genelinde pek çok mahallede barikatlar kuruldu. Ana akım radyo kanalları protestocular tarafından ele geçirildi.
Bütün bu süre boyunca sokak sanatı hem devlet şiddetini ve baskıyı protesto etmek için hem de insanlar arasında bilgi akışını sağlamak için yaygın olarak kullanıldı. Ancak Ekim 2006’da binlerce polis Oaxaca’yı tekrar kontrol altına almak için saldırdı. Aynı gün içinde üç kişi öldürüldü. Bir öğretmen, bir direnişçi ve Amerikalı bağımsız bir gazeteci. Bu olayın ardından bütün şehir merkezinde Vali Ruiz Ortiz’in katil olduğunu söyleyen graffitiler yayıldı.
Kasım sonuna gelindiğinde şehir merkezindeki son barikatlarında Federal Polis kuvvetlerince yıkılması öğretmenlerin işgalinin sonunu gösteriyordu. Öğrencilerin elinde olan bir üniversite kampüsü boşaltılmak zorunda kalmıştı. Protestocular saldırıya uğrayarak tutuklandı ve aileleri işkence gördü.
Bir kaç aylığına gösteriler durmuştu ancak okul sezonun sonuna doğru 2007 Mayıs’ında, tekrar düzenlenmeye başlayan protesto gösterileriyle birlikte Oaxaca sokak sanatı da yeniden ortaya çıkıverdi. 2009 tarihli ‘Protest Graffiti Mexico: Oaxaca’ (Meksikanın başkaldıran grafitisi : Oaxaca) adlı kitabında Oaxacana doğumlu müzisyen Lila Down tekrar canlanan sokak sanatı için : “Baskılar devam ettikçe, semboller daha güçlü yaşamaya devam ederler” diyordu.
Bugün bile Oaxaca’da bu döneme ait bazı görüntülere rastlamak mümkündür. Meksika’nın güçlü katolik inançları içinde merkezi bir rol oynayan Meryem Ana figürünün, barikatlarda ya da gaz maskesi takarken resmedilmiş figürleri ilginç ve kayda değer örneklerdir.
Gelenek Sürüyor
Bu dönemde birçok sanatçı yan yana çalıştı ve sanat kollektifleri oluşturmak için bir araya geldi. Oaxaca Devrimci Sanatçılar Meclisi (Asaro) 2006’da ayaklanma sırasında, birbirinden bağımsız grupların güçlerini birleştirmesiyle sokak sanatını politik olarak daha etkin yapabilmek için doğmuştu. Yecska "Öğretmenlerin İsyanı" hakkında şöyle diyor:
Benim için kendimi özgürce ifade edip, iz bırakacak türden resimler yapmak, belleğimizden asla silinmeyecek bir döneme ya da harekete dair bir hikaye anlatmak her zaman önemli oldu. Kendimden de biliyorum, pek çok genç gerçek bir amacı olmaksızın sokaklarda resim yaptığı olmuştur. Bu harekete, bize bir bilinç ve anlam verdiği için, bizim gözlerimi açtığımızı için teşekkür etmeliyiz.
Yükselen Bilinç
“Protest Graffiti Mexico: Oaxaca” adlı kitabın yazarı Louis Neaver “Sokak sanatçılarının insanların cehaletlerinin giderilmesini sağlayan bir işlevleri var” diyor. “Oaxaca sokak sanatçıları haksızlığa karşı insanları harekete geçmeye davet eden sözleri sarfeden, günümüzün din bilginleridir”
Gazete gibi dergi gibi, radyo istasyonları gibi iletişim aygıtları sansürlenip kapatılsa bile, sokak sanatçıları insanlarla iletişim kurmak noktasında görece özgür olabilirler. Grafitinin üstü kapatılsa bile o duvar bir başka sanatçı için tuval olacaktır. “Bizi durduramazlar çünkü halk bizim yanımızda” diyor Neaver, “Biz halkız."
"Bir bakıma, sanatta bir devrim yaptığımızı hissediyorum" diyor Yescka, Oaxaca 2006 ayaklanmasının sosyal sonuçlarını vurgulayarak. “Sanatın [gerçek] anlamını kavrayarak oldu bu da: insanları daha duyarlı hale getirmek, bilinçlendirmek ve sanatsal ifade için yeni mekanlar yaratmak” (sol)
